рдЧ्рд░ॉрд╕ рдбोрдоेрд╕्рдЯिрдХ рдк्рд░ोрдбрдХ्рдЯ (рдЬीрдбीрдкी) рдХिрд╕ी рднी рджेрд╢ рдХी рдЖрд░्рдеिрдХ
рд╕ेрд╣рдд рдХो рдоाрдкрдиे рдХा рдкрд╣рд▓ा рдФрд░ рдЬрд░ूрд░ी рдкैрдоाрдиा рд╣ै। рдЬीрдбीрдкी рдХिрд╕ी рдЦाрд╕ рдЕрд╡рдзि рдХे рджौрд░ाрди рдХुрд▓
рд╡рд╕्рддु рдФрд░ рд╕ेрд╡ाрдУं рдХे рдЙрдд्рдкाрджрди рдХी рдХीрдордд рд╣ै। рднाрд░рдд рдоें рдЬीрдбीрдкी рдХी рдЧрдгрдиा рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рддिрдоाрд╣ी
рдоें рдХी рдЬाрддी рд╣ै। рдЬीрдбीрдкी рдХा рдЖंрдХрдб़ा рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рдЙрдд्рдкाрджрди рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें
рдЙрдд्рдкाрджрди рдХी рд╡ृрдж्рдзि рджрд░ рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рд╣ोрддा рд╣ै।
рднाрд░рдд рдоें
рдХृрд╖ि, рдЙрдж्рдпोрдЧ рд╡ рд╕ेрд╡ा рддीрди рдк्рд░рдоुрдЦ рдШрдЯрдХ рд╣ैं, рдЬिрдирдоें рдЙрдд्рдкाрджрди рдмрдв़рдиे рдпा рдШрдЯрдиे рдХे рдФрд╕рдд рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЬीрдбीрдкी рджрд░ рддрдп рд╣ोрддी рд╣ै।
рдЕрдЧрд░ рд╣рдо рдХрд╣рддे рд╣ैं рдХि рджेрд╢ рдХी рдЬीрдбीрдкी рдоें рд╕ाрд▓ाрдиा рддीрди рдлीрд╕рджी рдХी рдмрдв़ोрдд्рддрд░ी рджрд░्рдЬ рдХी рдЬा
рд░рд╣ी рд╣ै рддो рдпрд╣ рд╕рдордЭा рдЬाрдиा рдЪाрд╣िрдП рдХि рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рддीрди рдлीрд╕рджी рдХी рджрд░ рд╕े рдмрдв़ рд░рд╣ी рд╣ै,
рд▓ेрдХिрди рдЕрдХ्рд╕рд░ рдпрд╣ рдЖंрдХрдб़ा рдорд╣ंрдЧाрдИ рдХी рджрд░ рдХो рд╢ाрдоिрд▓ рдирд╣ीं рдХрд░рддा।
рдЬीрдбीрдкी рдХा рд╣िрд╕ाрдм-рдХिрддाрдм
рдЬीрдбीрдкी
рдХी рдЧрдгрдиा рджो рддрд░ीрдХे рд╕े рдХी рдЬाрддी рд╣ै, рдХ्рдпोंрдХि рдЙрдд्рдкाрджрди рдХी рдХीрдорддें
рдорд╣ंрдЧाрдИ рдХे рд╕ाрде рдШрдЯрддी рдмрдв़рддी рд░рд╣рддी рд╣ैं। рдкрд╣рд▓ा рдкैрдоाрдиा рд╣ै рдХॉрди्рд╕्рдЯेंрдЯ рдк्рд░ाрдЗрд╕, рдЬिрд╕рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рдЬीрдбीрдкी рдХी рджрд░ рд╡ рдЙрдд्рдкाрджрди рдХा рдоूрд▓्рдп рдПрдХ рдЖрдзाрд░ рд╡рд░्рд╖ рдоें рдЙрдд्рдкाрджрди
рдХी рдХीрдордд рдкрд░ рддрдп рд╣ोрддा рд╣ै, рдЬрдмрдХि рджूрд╕рд░ा рдкैрдоाрдиा рдХрд░ेंрдЯ рдк्рд░ाрдЗрд╕ рд╣ै,
рдЬिрд╕рдоें рдЙрдд्рдкाрджрди рд╡рд░्рд╖ рдХी рдорд╣ंрдЧाрдИ рджрд░ рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ोрддी рд╣ै।
рдХॉрди्рд╕्рдЯेंрдЯ рдк्рд░ाрдЗрд╕ рдЬीрдбीрдкी
рднाрд░рдд рдХा рд╕ांрдЦ्рдпिрдХी
рд╡िрднाрдЧ рдЙрдд्рдкाрджрди рд╡ рд╕ेрд╡ाрдУं рдХे рдоूрд▓्рдпांрдХрди рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рдЖрдзाрд░ рд╡рд░्рд╖ рдпाрдиी рдмेрд╕ рдИрдпрд░ рддрдп рдХрд░рддा
рд╣ै। рдЗрд╕ рд╡рд░्рд╖ рдХे рджौрд░ाрди рдХीрдорддों рдХो рдЖрдзाрд░ рдмрдиाрдХрд░ рдЙрдд्рдкाрджрди рдХी рдХीрдордд рдФрд░ рддुрд▓рдиाрдд्рдордХ рд╡ृрдж्рдзि
рджрд░ рддрдп рдХी рдЬाрддी рд╣ै। рдпрд╣ी рдХॉрди्рд╕्рдЯेंрдЯ рдк्рд░ाрдЗрд╕ рдЬीрдбीрдкी рд╣ै। рдРрд╕ा рдЗрд╕рд▓िрдП рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै,
рддाрдХि рдЬीрдбीрдкी рдХी рджрд░ рдХो рдорд╣ंрдЧाрдИ рдХी рдЙрдаा рдкрдЯрдХ рд╕े рдЕрд▓рдЧ рд░рдЦрдХрд░ рд╕рддрдд рдвंрдЧ рд╕े
рдоाрдкा рдЬा рд╕рдХे। рднाрд░рдд рдХे рдоौрдЬूрджा рдЬीрдбीрдкी рдХा рдоूрд▓्рдп 2004-05 рдХीрдорддों
рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рд╣ै।
рдХрд░ेंрдЯ рдк्рд░ाрдЗрд╕
рдЬीрдбीрдкी
рдХे рдЙрдд्рдкाрджрди рдоूрд▓्рдп рдоें рдЕрдЧрд░ рдорд╣ंрдЧाрдИ рдХी рджрд░ рдХो рдЬोрдб़ рджिрдпा рдЬाрдП рддो рд╣рдоें рдЖрд░्рдеिрдХ рдЙрдд्рдкाрджрди
рдХी рдоौрдЬूрджा рдХीрдордд рд╣ाрд╕िрд▓ рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै। рдлॉрд░्рдоूрд▓ा рд╕ीрдзा рд╣ै, рдмрд╕
рдХॉрди्рд╕्рдЯेंрдЯ рдк्рд░ाрдЗрд╕ рдЬीрдбीрдкी рдХो рддाрдд्рдХाрд▓िрдХ рдорд╣ंрдЧाрдИ рджрд░ рд╕े рдЬोрдб़рдиा рд╣ोрддा рд╣ै। рдЙрджाрд╣рд░рдг рдХे
рд▓िрдП рдЕрдЧрд░ рдХिрд╕ी рд╡рд░्рд╖ рдХा рдХॉрди्рд╕्рдЯेंрдЯ рдк्рд░ाрдЗрд╕ рдЬीрдбीрдкी рддीрди рдлीрд╕рджी рдФрд░ рдорд╣ंрдЧाрдИ рджрд░ рд╕ाрдд рдлीрд╕рджी
рд╣ै рддो рдХрд░ेंрдЯ рдк्рд░ाрдЗрд╕ рдЬीрдбीрдкी рджрд░ рджрд╕ рдлीрд╕рджी рд╣ोрдЧी।
рдХैрд╕े рдЖрдпा рдкрд╣рд▓ी рдмाрд░ рдЬीрдбीрдкी рд╢рдм्рдж рдХा рдк्рд░рдЪрд▓рди?
рджोрдиों рд╡िрд╢्рд╡
рдпुрдж्рдзों рдХे рдмीрдЪ рд╡्рдпाрдкрдХ рдоंрджी рд╕े рдЬूрдЭрддे рд╣ुрдП рдЕрдоेрд░िрдХी рдиीрддि рдиिрд░्рдоाрддा рдЗрд╕ рдмाрдд рдХो рд▓ेрдХрд░
рдЪिंрддिрдд рдеे рдХि рдЙрдирдХी рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХा рдЖрдХाрд░ рдХ्рдпा рд╣ै рдФрд░ рд╡ो рдЕрдкрдиे рд╕ंрд╕ाрдзрдиों рдХा
рдХिрддрдиा рд╣िрд╕्рд╕ा рдЦрд░्рдЪ рдХрд░ рд░рд╣े рд╣ैं। рдЗрд╕ी рдЪिंрддा рдХे рдордж्рджेрдирдЬрд░ рдЕрд░्рдерд╢ाрд╕्рдд्рд░ी рд╕ाрдЗрдорди рдХुрдЬрдиेрдд्рд╕
рдиे 1934 рдоें рдЕрдорд░ीрдХी рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдоें рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХी рдЧрдИ рдПрдХ рд░िрдкोрд░्рдЯ
рдоें рдкрд╣рд▓ी рдмाрд░ рдЬीрдбीрдкी рдпाрдиि рд╕рдХрд▓ рдШрд░ेрд▓ू рдЙрдд्рдкाрдж рдХा рд╡िрдЪाрд░ рджिрдпा। 1944 рдоें рдм्рд░ेрдЯрди рд╡ुрдбрд╕ рд╕рдо्рдоेрд▓рди рдХे рдмाрдж рдм्рд░ेрдЯрди рд╡ुрдбрд╕ рдЯ्рд╡िрди्рд╕ рдХे рд░ूрдк рдоें рдорд╢рд╣ूрд░
рд╡िрд╢्рд╡ рдмैंрдХ рдФрд░ рдЕंрддрд░рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдоुрдж्рд░ा рдХोрд╖ рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХे рдЖрдХाрд░ рдФрд░ рдЗрд╕рдХी
рд╕ाрд▓ाрдиा рдмрдв़ोрдд्рддрд░ी рдХी рджрд░ рдкрддा рд▓рдЧाрдиे рдХे рд▓िрдП рджिрдП рдЧрдП рдЬीрдбीрдкी рдХे рд╡िрдЪाрд░ рдиे рдЦ्рдпाрддि рдкाрдИ।
рдХ्рдпा рд╣ै рдПрд╕рдбीрдкी ?
рдПрд╕рдбीрдкी рдорддрд▓рдм рд╕्рдЯेрдЯ рдбोрдоेрд╕्рдЯिрдХ
рдк्рд░ोрдбрдХ्рдЯ рдХिрд╕ी рд░ाрдЬ्рдп рдХी рдЖрд░्рдеिрдХ рд╣ाрд▓рдд рдмрддाрддा рд╣ै। рд╕ूрдмे рдХी рдЖрд░्рдеिрдХ рд╕ेрд╣рдд рдХो рдоाрдкрдиे рдХा рдпрд╣
рдЕрд╣рдо рдкैрдоाрдиा рд╣ै। рдЬीрдбीрдкी рдХी рддрд░рд╣ рдПрд╕рдбीрдкी рдХिрд╕ी рд░ाрдЬ्рдп рдоें рдЙрдд्рдкाрджिрдд рдХुрд▓ рд╡рд╕्рддु рдФрд░ рд╕ेрд╡ाрдУं
рдХी рдХीрдордд рд╣ै। рдПрд╕рдбीрдкी рдоुрдЦ्рдп рддौрд░ рдкрд░ рдХृрд╖ि, рдЙрдж्рдпोрдЧ рд╡ рд╕ेрд╡ा рддीрди рдШрдЯрдХों рдкрд░ рдиिрд░्рднрд░ рдХрд░рддी рд╣ै। рдПрд╕рдбीрдкी рдХे рдЬрд░िрдП рд╡िрдХाрд╕ рджрд░ рдХा
рдкрддा рдЪрд▓рддा рд╣ै। рдЗрд╕рдоें рдорд╣ंрдЧाрдИ рджрд░ рд╢ाрдоिрд▓ рдирд╣ीं рдХी рдЬाрддी рд╣ै।
рдХ्рдпा рд╣ै рдбीрдбीрдкी ?
рдЬीрдбीрдкी рдФрд▒ рдПрд╕рдбीрдкी рдХी рддрд░рд╣
рдЬिрд▓े рдХी рдЖрд░्рдеिрдХ рд╣ाрд▓рдд рдХो рдЬाрдирдиे рдХे рд▓िрдП рдбीрдбीрдкी рдХा рдЗрд╕्рддेрдоाрд▓ рд╣ोрдЧा। рдбीрдбीрдкी рдорддрд▓рдм
рдбिрд╕्рдЯ्рд░िрдХ्рдЯ рдбोрдоेрд╕्рдЯिрдХ рдк्рд░ोрдбрдХ्рдЯ। рдХрд╣ рд╕рдХрддे рд╣ैं рдпрд╣ рдЬिрд▓े рдХी рдЖрд░्рдеिрдХ рд╣ाрд▓рдд рдХा рдЕрд╣рдо рд╕ूрдЪрдХ
рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдЬрд░िрдП рдХिрд╕ी рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдЬिрд▓ों рдХी рдЖрд░्рдеिрдХ рд╕्рдеिрддि рдХा рдкрддा рдЪрд▓рддा рд╣ै। рдбीрдбीрдкी рдХिрд╕ी
рдЬिрд▓े рдХी рдЙрдд्рдкाрджिрдд рдХुрд▓ рд╡рд╕्рддु рдФрд░ рд╕ेрд╡ाрдУं рдХी рдХीрдордд рд╣ै।
рдХ्рдпा рд╣ै рдЬीрдПрдирдкी ?
рдЧ्рд░ॉрд╕ рдиेрд╢рдирд▓ рдк्рд░ोрдбрдХ्рдЯ рдХिрд╕ी
рджेрд╢ рдХी рдЖрд░्рдеिрдХ рдЙрдкрд▓рдм्рдзि рдХो рдмрддाрддा рд╣ै। рдЬीрдПрдирдкी рдФрд░ рдЬीрдбीрдкी рдоें рдмाрд░ीрдХ рдЕंрддрд░ рд╣ै। рдЬीрдПрдирдкी
рдХिрд╕ी рджेрд╢ рдХे рдиाрдЧрд░िрдХों рдж्рд╡ाрд░ा рд╕्рдеाрдиीрдп рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдпा рд╡िрджेрд╢ рдоें рдЙрдд्рдкाрджिрдд рдХी рдЧрдИ рдХुрд▓
рд╡рд╕्рддु рдФрд░ рд╕ेрд╡ाрдУं рдХी рдХीрдордд рдХो рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै, рдЬрдмрдХि рдЬीрдбीрдкी рдЖंрдХрдб़े рдоें рд╕ंрдмंрдзिрдд рджेрд╢ рдХे рдиाрдЧрд░िрдХों рдиे рд╡िрджेрд╢ рдоें рдЙрдд्рдкाрджрди рдХे
рдЬрд░िрдП рдХिрддрдиी рдЗрдирдХрдо рд╣ाрд╕िрд▓ рдХी рд╣ै, рдЗрд╕ рддрде्рдп рдХो рд╢ाрдоिрд▓ рдирд╣ीं рдХिрдпा
рдЬाрддा рд╣ै।
рдЬीрдПрдирдкी рдбाрдЯा рд╣ाрд╕िрд▓ рдХрд░рдиे рдХे
рд▓िрдП рд╣рдо рдХुрд▓ рдЬीрдбीрдкी рдоें рдЙрд╕ рдХीрдордд рдХो рдЬोрдб़ рджेрддे рд╣ैं, рдЬो рджेрд╢ рдоें рдЖрдпाрдд рдХी рдЧрдИ рд╣ै рдФрд░ рдЙрд╕ рдХीрдордд рдХो рдШрдЯा рджेрддे рд╣ैं, рдЬो рдиिрд░्рдпाрдд рдХी рдЧрдИ рд╣ै। рдЗрд╕े рдРрд╕े рднी рд╕рдордЭा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдХि рдЬीрдПрдирдкी рдХे рд▓िрдП рд╣рдо
рдЬीрдбीрдкी рдХे рд╕ाрде рдЙрд╕ рдХрдоाрдИ рдХो рдЬोрдб़ рджेрддे рд╣ैं, рдЬो рд╕्рдеाрдиीрдп
рдиाрдЧрд░िрдХों рдиे рд╡िрджेрд╢ рдоें рдиिрд╡ेрд╢ рдХे рдЬрд░िрдП рдХрдоाрдИ рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдмाрдж рдЙрд╕ рдХрдоाрдИ рдХो рдШрдЯा рджेрддे рд╣ैं,
рдЬो рд╡िрджेрд╢ी рдиाрдЧрд░िрдХों рдиे рд╣рдоाрд░े рдШрд░ेрд▓ू рдмाрдЬाрд░ рд╕े рдЕрд░्рдЬिрдд рдХी рд╣ो।
Souce of This Article
Many articles on this site is taken from other educational sites. For orginial Article Please Visit @
moneybhaskar.com
PREM SINGH
A Student of Indian Civil Services Examination.